کد مطلب:25304 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:58

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

اصول مكتب معتزله چيست و چرا به اين اصول اكتفا كردهاند؟

اساس مكتب « اعتزال» را پنج اصل كلاميتشكيل ميدهد و هر كس اين پنج اصل را به طور «دربست» بپذيرد از اين گروه بوده و هر گاه يكي را منكر شود و باقيمانده را بپذيرد از اين گروه نخواهد بود، اين پنج اصل ـ بر خلاف پنج اصلي كه در ميان ما معروف است ـ عبارتند از:
1 ـ توحيد 2 ـ عدل 3 ـ وعد و وعيد 4 ـ منزلة بين المنزلتين 5 ـ امر به معروف و نهي از منكر.
ابوالحسن خياط ( م 311) كه يكي از اركان معتزله در اواخر قرن سوم و اوايل قرن چهارم است، چنين ميگويد: بر هيچ كس نام «اعتزال» شايسته نيست، مگر اينكه پنج اصل ياد شده را معتقد شود و هر كس كه اين پنج اصل را پذيرفت، معتزلي است. ( خياط، انتصار، /126)
مسعودي مورخ قرن چهارم اسلامي، آنگاه كه اصول پنجگانة معتزله را مطرح ميكند، ميگويد: هر كس به اين اصول پنجگانه عقيده داشته باشد، معتزلي است و اگر به بيش از اين پنج اصل يا كمتر از آن عقيده پيدا كرد، شايستة نام اعتزال نيست. (مسعودي، مروج الذهب3/222)
چرا آنان در ميان اين همه معارف الهي و اصول، تنها به اين پنج اصل اكتفا كردهاند، در حالي كه برخي از اين اصول، جزو احكام فرعي اسلام به شمار ميروند؟ نكتة آن اين است كه معتزله در اين پنج اصل با بيشتر طوايف اسلامياختلاف دارند، تنظيم اين اصول پنجگانه نه به خاطر آن است كه اين اصول از نظر مسائل عقيدتي در درجة اول اهميت قرار دارند، بلكه چه بسا اصولي مانند معاد و بازگشت انسان به زندگي جديد بر اكثر اين اصول تقدم دارد ولي چون مسألة معاد، مورد اختلاف ميان آنان و حشويه و اهل حديث و اشاعره نبود، از اين جهت آن را جزء اصول پنجگانه قرار نداده و اصولي را به عنوان اصول اعتزالي معرفي كردهاند كه در آن با اهل حديث و اشاعره اختلاف نظر داشتند و در حقيقت اين اصول پنجگانه يك رشته آراي كلاميهستند كه با آن، به مخالفان خود ميتازند و آنها را از خود دور ميكنند و اگر ديگر فرق اسلاميدر اين اصول موافقت ميكردند، هرگز آنان به اكثر اين پنج اصل اهميت نداده و آن را جزء اصول خود نميشمردند.

---

: استاد محقق جعفر سبحاني
فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامي ج 4